Opatrzność we Władcy Pierścieni [felieton część VI]

Wydarzenia mające miejsce w świecie J.R.R. Tolkiena nie są tylko przypadkową kompilacją ludzkich losów. Nie kieruje nimi fatum, w dziele nie występuje predestynacja, nic nie jest przesądzone, zaplanowane z góry. Sytuacja rozwija się zgodnie z postępowaniem bohaterów. Misja ma być podjęta, bitwy mają zostać stoczone, a Hobbici wchodzą na drogę uszlachetnienia. To zakłada istnienie wolnej woli, którą posiadają stworzenia w Śródziemiu. Wiele wątków ukazuje wolną wolę bohaterów, a ich decyzje małej i wielkiej wagi skutkują realnymi konsekwencjami, upadkami lub wygraną cnoty. Poszczególni przedstawiciele Drużyny Pierścienia, mają wpisany w swoje wnętrze kodeks moralny. Odnoszą się, choć nie w formie modlitw, do transcendencji i Boga.

Katechizm Kościoła Katolickiego charakteryzuje Opatrzność Bożą jako:

Stworzenie ma właściwą sobie dobroć i doskonałość, ale nie wyszło całkowicie wykończone z rąk Stwórcy. Jest ono stworzone w drodze do ostatecznej doskonałości (…) Bożą Opatrznością nazywamy zrządzenia, przez które Bóg prowadzi swoje stworzenie (…).

Wypełnia ona fabułę powieści stulecia. Chrześcijański realizm walki między dobrem a złem, odwołuje się do pierwotnego planu Stworzenia, dokonanego przez Eru. Zakłada to opiekę i dalsze prowadzenie losów Świata stworzonego przez profesora Tolkiena, analogicznie do wizji świata w którą wierzą chrześcijanie. Gdy losy Drużyny są zagrożone i nie widać nadziei, gdy bohaterowie znajdują się w sytuacji bez wyjścia, nie poddają się, szukając rozwiązania problemów – w tych sytuacjach uwidacznia się Opieka z wysoka. W myśl słów św. Pawła „Wiemy też, że Bóg z tymi, którzy Go miłują, współdziała we wszystkim dla ich dobra, z tymi, którzy są powołani według [Jego] zamiaru” (Rz 8, 28). Wątek Opatrzności, we „Władcy Pierścieni”, najbardziej widoczny był w momencie, gdy Gollum, który kilka razy mógł zostać zabity podczas drogi przez Froda, w kulminacyjnym momencie zakończył misję. Wtedy, gdy Frodo w ostatnim etapie nie był w stanie tego dokonać, Gollum wpadł w ogień, wraz z Pierścieniem.

Słowa autora dopełniają obrazu całości, „Jest możliwe, żeby dobrzy, a nawet święci zostali poddani działaniu siły zła tak wielkiej, że nie potrafią jej pokonać – w samych sobie. W tym wypadku zatryumfowała sprawa nie bohater, ponieważ dzięki miłosierdziu, łasce i wybaczeniu krzywd, powstała sytuacja, w której wszystko zostało naprawione a katastrofa odwrócona”.

Działaniem Opatrzności w powieści J.R.R. Tolkiena, jest prowadzenie bohaterów drogą miłosierdzia i pokory, które przejawiają posłuszni Stwórcy, choć niepozbawieni rozterek i popełniający błędy członkowie Drużyny Pierścienia. W ten sposób stają się oni narzędziami Opatrzności, jednakże nie przez samo wzbudzane uczucie, czy dla doraźnego zysku a przez motywację serca, by nawet w obliczu największego trudu, w każdej sytuacji pozostać miłosiernym. Jest to chrześcijańska inspiracja i zachęta do praktykowania miłosierdzia, stałej postawy chrześcijańskiej w duchu słów Mistrza z Nazaretu: „Idźcie i starajcie się zrozumieć, co znaczy: Chce raczej miłosierdzia niż ofiary. Bo nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Mt 9, 13). Miłosierdzie to szacunek do Bożego prawa, który uszlachetnia ludzką ofiarę i czyni ją skuteczną, tak samo jak męstwo, potrzebne do jej podjęcia.

W Śródziemiu, obecna jest także „łaska przeświecająca przez całe dzieło J.R.R. Tolkiena i objawiona nam przez symboliczny język mitu, jest tym darem Ducha Świętego, który niezbędny jest człowiekowi, aby otrzymał zbawienie. Uzdrawia ona i udoskonala ludzką naturę, zranioną i ograniczoną przez grzech. Łaska jest niezwykłym sekretem bohaterów J.R.R. Tolkiena (…) Łaska wiary chrześcijańskiej dopełnia i przydaje nadziei stoickiemu heroizmowi pogan”.

Wierny sługa

Istotną rolę w losach Jedynego odegrał Samwise Gamgee, przyjaciel Froda, który odznacza się niezwykłą lojalnością wobec Powiernika Pierścienia. On również stanowi część całego przesłania „Władcy Pierścieni” związaną z uświęceniem pokornego. Opuścił on swój kraj, aby służyć Panu – jak nazywał Froda. Poświęceniem było dla niego porzucenie ojczyzny, z którą był bardzo związany. Pozbawił się on także uroków spokojnego życia, takich jak: bezpieczeństwo, stabilizacja i bogate tradycje. Powieść J.R.R. Tolkiena ukazuje proces w którym, świadomie zwyciężała w nim potrzeba, podjęcia misji ratowania Śródziemia, w którą nie był wtajemniczony, a raczej „wciągnięty za uszy”. Zadanie, które realizował, także dla niego było trudem, gdy był w nie sukcesywnie wtajemniczany. Nie przejawiał przy tym żadnych specjalnych zdolności, jak tylko hobbicką odwagę i prostoduszność. Podczas wędrówki przyjaźń pomiędzy Samem a Frodem, została poddana próbie, gdy do dwóch wędrowców maszerujących ku Górze Przeznaczenia, dołączył Gollum, który w Powierniku wzbudzał litość. Sam z kolei patrzył na Smeagola powierzchownie, zatrzymując się na jego przewrotności. Reagując odruchowo, pragnął się go pozbyć. Powodem tego jest fakt, iż Gollum był odbiciem słabości, upadku cnót i zatracenia poczucia wartości. Na tle pozostałych bohaterów Drużyny, Sam wyróżniał się jednak wiernością i determinacją z jaką realizował powierzone mu zadanie towarzyszenia Frodowi. „W kluczowym momencie w Mordorze, musi nieść Powiernika Pierścienia a nawet sam Pierścień. Po powrocie z wyprawy został burmistrzem Shire’u.

Przemiana z nieśmiałego młodego Hobbita ogrodnika, w stabilnego i wyrobionego w cnotach burmistrza staje się konsekwencją podjęcia misji, powołania swojego życia. Pochwała ludzkiej przyjaźni uwidaczniająca się w tej części powieści, odnajduje również swoje biblijne podstawy w słowach: „Wierny bowiem przyjaciel potężną obroną, kto go znalazł, skarb znalazł. Za wiernego przyjaciela nie ma odpłaty ani równej wagi za wielką jego wartość” (Syr 6, 14-15).