Leon Nieścior OMI: Post przed Wielkanocą był znany już w II wieku

W Biblii pojawia się praktyka postu częstszego i regularnego, w określone dni tygodnia. W Ewangelii św. Łukasza (Łk 18, 12) wspomina się o regularnym poście faryzeusza, który pości dwa razy w tygodniu, szczycąc się z tego. W „Didache”, piśmie z II w., przeciwstawia się post żydowski postowi chrześcijan. Przy okazji dowiadujemy się, w jakie dni gorliwi Żydzi pościli. Otóż, Izraelici praktykowali post w poniedziałki i czwartki, podczas gdy chrześcijanie poszczą w środy i piątki. Praktykę postu w środy i piątki potwierdza Orygenes  i inni pisarze. Oba te dni wiążą się z męką Chrystusa: środa – wiąże się ze zdradą Judasza i aresztowaniem Jezusa, piątek zaś –  z Jego śmiercią. To właśnie wtedy został zabrany Chrystus jako Oblubieniec, na czego pamiątkę Jego uczniowie poszczą (Łk 5, 35).

U Tertuliana pada rozróżnienie pomiędzy powstrzymaniem się od jedzenia, ograniczaniem się w nim („suchy post” – xerophagia) i „stacją” jako jedzeniem posiłku o późniejszej porze. „Stacja” zaczynała się rano Eucharystią, która razem z wydłużoną modlitwą osobistą uświęcała w te dni post. Z czasem, jak na początku V w. w Rzymie, nazwa „stacja” przejdzie na zgromadzenie liturgiczne z udziałem papieża, duchowieństwa i ludu w jednym z rzymskich kościołów.

Post paschalny

W naturalny sposób chrześcijanie odczuwali potrzebę postu przed obchodami Paschy, czyli świąt Zmartwychwstania Pańskiego, wspominając mękę i śmierć Chrystusa. Formalne świadectwo takich obchodów spotykamy pod koniec II w. u św. Ireneusza. W kontekście sporu o dzień świętowania Paschy Ireneusz pisze do papieża Wiktora, że nie tylko ta uroczystość, ale i poprzedzający ją post jest przyczyną kontrowersji. Jedni bowiem poszczą dzień przed Paschą, inni dwa dni, inni – jeszcze dłużej. Nie wydaje się jednak, żeby post, o którym donosi Ireneusz, wykraczał poza Wielki Tydzień. W każdym razie post paschalny, trwający do liturgii wigilii paschalnej, był ściśle przestrzegany w starożytnym Kościele. Jego znaczenie wzrastało wskutek praktyki chrztu katechumenów w Wielką Sobotę. W „Didache” zaleca się post trwający dzień lub dwa dni przed chrztem.

Leon Nieścior OMI: Śmierć starożytnych – od lęku do ufności

Niebawem rozciągnięto czas umartwień na cały tydzień poprzedzający święto Zmartwychwstania Pańskiego. Biskup św. Dionizy Aleksandryjski (zmarł ok. 264 r.) napisał list do Bazylidesa, który zaświadcza o istnieniu w Kościele aleksandryjskim praktyki postu sześciodniowego, poprzedzającego Paschę. Później ten okres wydłuży się na kilka tygodni, aż dojdzie do czterdziestu dni – i powstanie tradycja Wielkiego Postu.

Post biblijny

Czterdzieści dni ma bogatą symbolikę biblijną. Wymowa teologiczna tego okresu wykracza poza praktyczny sens, mający na uwadze przygotowania do Paschy. Wiąże się z czterdziestodniowym postem Mojżesza przed zawarciem przymierza z Jahwe, z czterdziestoletnią wędrówką Izraelitów przez pustynię, z czterdziestodniowym postem Eliasza nakazanym przez Boga, z czterdziestodniową pokutą Niniwitów nawróconych przez proroka Jonasza,  a przede wszystkim z czterdziestodniowym przebywaniem Jezusa na pustyni. Już w 325 r. Sobór Nicejski I wspomina o okresie czterdziestu dni poprzedzającym Paschę , natomiast św. Hieronim (zmarły ok. 420 r.) stwierdza, że dla chrześcijan taki post jest oczywistością: „My pościmy przez jeden okres czterdziestodniowy według tradycji apostolskiej, zgodnie z całym światem”. Ukształtowaniu się Wielkiego Postu sprzyjała też konieczność zapewnienia dłuższego okresu przygotowania do chrztu przed Wielką Sobotą.

(misyjne.pl)

Leon Nieścior OMI – prezbiter Zgromadzenia Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej, profesor nauk teologicznych, patrolog i egzegeta patrystyczny. Święcenia kapłańskie przyjął w 1987 r. Temat jego pracy doktorskiej to „Anachoreza w pismach Ewagriusza z Pontu”. W latach 1992 – 1993 odbył staż na Wydziale Teologii Katolickiej Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji. Habilitację napisał na podstawie rozprawy pt. „Asceza chrześcijańska i filozofia w pismach Nila z Ancyry”, w zakresie nauk teologicznych na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 2001 r. Od 2010 r był profesorem nadzwyczajnym UKSW. W latach 1993-2008 był wykładowcą patrologii i języków klasycznych w WSD Misjonarzy Oblatów MN w Obrze oraz patrologii w WSD Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Paradyżu i w Instytucie Teologicznym św. Edyty Stein w Zielonej Górze (wcześniej w Gorzowie). Od 2008 r. jest wykładowcą starożytnej i średniowiecznej problematyki misyjnej na Wydziale Teologicznym UKSW, a od 2014 r. kierownikiem Katedry Teologii Patrystycznej w Instytucie Teologii Systematycznej tegoż wydziału.