Oblaci dla misjologii: o. Robert Streit OMI (1875-1930)

Misjologia jako dziedzina nauki ma stosunkowo krótką historię. Krytyczna refleksja nad działalnością ewangelizacyjną rozpoczęła się pod koniec XIX wieku w środowisku protestanckim (Graul, Duff i Warneck). Grupę pierwszych misjologów katolickich stanowili Rudolf Cornely, Anton Huonder, Friedrich Schwager oraz dwaj główni protagoniści: Robert Streit, OMI, i Józef Schmidlin. Większość opracowań historycznych na pierwszym miejscu wymienia Schmidlina jako ojca misjologii katolickiej i najważniejszego przedstawiciela pierwszego jej okresu, od powstania do II wojny światowej. Niektórzy autorzy nadają o. Streitowi tytuł pioniera misjologii katolickiej. Większość posługuje się określeniem go jako jednego z fundatorów, choć inny wybitny misjolog posoborowy, o. A. Seumois, OMI utrzymuje, że tytuł ojca misjologii katolickiej należy się wyłącznie Streitowi.

Urodził się on w 1875 r. w ówczesnym Fraustadt (obecnie Wschowa -Polska). Żywe zainteresowanie misjami pozwoliło mu w młodości zebrać bardzo bogaty zbiór dokumentów dotyczących historii działalności ewangelizacyjnej. Wykorzystał je w licznych artykułach opublikowanych w latach 1907-1910 w różnych pismach teologicznych na terenie Niemiec. Jego pionierskie zastosowanie egzegetycznego, patrystycznego i historycznego spojrzenia na misje dało silny impuls rozwojowi zainteresowania systematyczną refleksją nad misyjną działalnością Kościoła katolickiego. Każdy jego artykuł był podbudowany solidnym fundamentem bibliograficznym. R. Streit dał tym sposobem podwaliny pod powstanie misjologii katolickiej. W 1907 r. opublikował w piśmie „Der katholische Seelsorgen” artykuł uznany za programowy dla powołania nowej dziedziny teologii, zajmującej się aktywnością misyjną. Literatura misyjna, jeszcze nie tak dawno lekceważona przez świat nauki, obecnie zaczęła zwracać na siebie coraz częściej uwagę w etnologii, lingwistyce i studiach nad religiami. Należy, uważał Streit, spojrzeć na tę literaturę przez pryzmat nauk teologicznych. Kościoły protestanckie zajęły się tym zagadnieniem już kilkanaście lat wcześniej i zaczęły publikować prace naukowe dotyczące systematycznej refleksji nad misjami. Ze strony Kościoła katolickiego brakowało ciągle rzetelnej i pogłębionej analizy przeszłości misyjnej, aby móc skierować się ku przyszłości.

Pierwszy katolicki zarys misjologii

Widząc pozytywny oddźwięk swoich prac, R. Streit przeszedł do działania konkretnego. Na Kongresie katolików niemieckich we Wrocławiu w 1909 r., niektórzy spośród przełożonych zakonów misjonarskich i przyjaciół misji powołali do życia komisję misyjną w łonie Zarządu Centralnego Kongresu. Na kolejnym zebraniu w Berlinie w 1910 r. o. Streit przedstawił raport o konieczności rozwoju nauki o misjach, udokumentowany bogatą bibliografią. Na jego podstawie napisał memorandum o naturze i stanie misji, proponując zebranie możliwie jak najdokładniejszej bibliografii wszystkich dokumentów z historii działalności ewangelizacyjnej. To memorandum zostało rozesłane do wszystkich biskupów Niemiec, do profesorów wydziałów teologii, rektorów wyższych seminariów instytutów zakonnych o charakterze misyjnym. Dokument ten stanowi pierwszy katolicki zarys misjologii. Znalazły się tam wyraźne wpływy literatury protestanckiej, zwłaszcza Warnecka. Streit wyróżnił w nowej dziedzinie nauki dwa podstawowe kierunki: teologię misji i historię misji. Teologia misji ma za zadanie studium nad motywacją misji, definicją i kierunkami działalności ewangelizacyjnej. Ma odpowiedzieć na pytania: kto jest zobowiązany i kto winien zajmować się misjami? Musi zająć się metodologią, wymiarem pastoralnym i prawnym. Autor wzywa, na zakończenie, do powołania czasopisma naukowego o charakterze misjologicznym.

Memorandum o. Streita zostało poddane analizie w czasie Kongresu katolików w Augsburgu 24 sierpnia 1910 r. Na tym samym spotkaniu Joseph Schmidlin, profesor historii Kościoła na Uniwersytecie w Münster, przedstawił raport o animacji misyjnej na swojej uczelni, gdzie udało mu się przeprowadzić serię wykładów na temat historii misji katolickich na terenach kolonii niemieckich. Zaproponował, aby powołać do życia uniwersyteckie stowarzyszenie misyjne, rozpocząć regularne wykłady nauk misyjnych i stworzyć czasopismo misjologiczne. W czasie Kongresu postanowiono powołać komisję, która miałaby zająć się propozycjami Streita i Schmidlina. Owocem pracy komisji było ustanowienie na kolejnym kongresie katolików w Mainzu w dniu 10 sierpnia 1911 r. Internationale Instytüt für Missionswissenchaftliche Forschungen. 4 października 1911 r. Schmidlin został wybrany prezydentem Instytutu, a o. Streit objął funkcję sekretarza, którą sprawował do 1924 r., kiedy został wezwany do Rzymu. Rok 1911, w którym powołano do życia Instytut, pierwszą katedrę misjologii na uniwersytecie w Münster i nowe pismo „Zeitschrift für Missionswissenschaft”, uważany jest za oficjalny rok powstania misjologii katolickiej.

Bibliotheca Missionum

Niewątpliwie największym dziełem R. Streita było zainicjowanie publikacji Bibliotheca Missionum. Było to realizacją jednego z postulatów wysuniętych w czasie prac Komisji Misyjnej. O. Streit skierował prośbę o współpracę do największych bibliotek i archiwów w Europie, wysłał kwestionariusz do licznych współpracowników i rozpoczął gromadzenie materiału bibliograficznego. W odpowiedzi na jego apel nadeszły liczne opisy publikacji kompletnie nieznanych szerszemu gronu badaczy. Wiele dokumentów źródłowych zostało sklasyfikowanych po raz pierwszy. W 1916 r. opublikował pierwszy tom dzieła liczący 877 stron i 2078 cytatów bibliograficznych. R. Streit z jednej strony nie chciał tworzyć zwykłego katalogu książek, z drugiej zaś nie zamierzał umieszczać długich streszczeń i opracowań cytowanych dokumentów. Wybrał drogę pośrednią: w kilku zdaniach ukazywał treść i podstawową, istniejącą bibliografię na temat danego dokumentu. Do śmierci, która miała miejsce 19 lipca 1930 r., zdołał wydać jeszcze pięć kolejnych tomów ukazujących bibliografię dotyczącą Ameryki (tomy 2 i 3), pierwsze wieki ewangelizacji Azji (tomy 4 i 5). Zebrany przez niego materiał pozwolił jego następcom na kontynuację wydawania kolejnych tomów, aż do 1974 r. Zamierzeniem R. Streita było zawarcie całego materiału w 21 tomach: tom 1: literatura ogólna, teoria, koncepcje pastoralne, prawo misyjne; tomy 2-3: Ameryka; tomy 4-14: Azja; tomy 15-20: Afryka; tom 21: Australia i Oceania. W ciągu prac redakcyjnych po śmierci fundatora podjęto decyzję o uzupełnieniu materiału i dodano jeszcze 9 tomów obejmujących lata 1909-1940 dla Afryki, 1909-1950 dla Australii, 1909-1960 dla Ameryki i 1909-1970 dla Azji. (W 30 woluminach obejmujących 30 tomów, na 25.258 stronach autorzy zebrali 69.869 opisów bibliograficznych).

Rok Jubileuszowy 1925: Wystawa Misyjna i powstanie Papieskiej Biblioteki Misyjnej

Na uwagę zasługuje ostatni etap życia o. Streita, kiedy w lutym 1924 r. został wezwany do Rzymu w celu podjęcia prac przygotowawczych do Wystawy Misyjnej, stanowiącej część obchodów Roku Świętego 1925. Dziesięć miesięcy wcześniej, 3 maja 1923 r. kardynał van Rossum, prefekt Kongregacji Rozkrzewiania Wiary („de Propaganda Fide”), skierował list okólny do prefektów, wikariuszy apostolskich i przełożonych zakonów i instytutów prowadzących działalność misyjną, z prośbą o oddanie do dyspozycji organizatorom Wystawy publikacji i przedmiotów dotyczących misji. 5 stycznia 1925 r. zamianował R. Streita odpowiedzialnym za część dotyczącą księgozbioru.

W odpowiedzi na apel kardynała napłynęło do Rzymu ponad 30.000 vol. z całego świata. Przedstawiały one wielką wartość naukową, bowiem po raz pierwszy wiele z nich znalazło się w Europie i mogło posłużyć jako źródło do badań w dziedzinach historii, teologii, geografii, etnografii, etnologii, socjologii etc. Nigdy dotąd nie zgromadzono razem takiego księgozbioru o tematyce misyjnej.

Rok Święty 1925 powoli dobiegał końca i papież przedstawił projekt założenia stałej biblioteki o tematyce misyjnej, która mogłaby w przyszłości służyć badaniom naukowym. Zwrócono się więc z prośbą do wszystkich, którzy udostępnili na Wystawę swoje księgozbiory, aby przekazali je Kongregacji Rozkrzewiana Wiary jako zaczątek Papieskiej Biblioteki Misyjnej. Odpowiedź przerosła wszelkie oczekiwania. W ten sposób zgromadzono księgozbiór, nieustannie powiększany i ubogacany, który obecnie stanowi jedyną tego rodzaju kolekcję na świecie. Pierwszym dyrektorem został zamianowany o. Robert Streit i funkcję tę pełnił do swej śmierci w 1930 r.

Tekst w oparciu o artykuł o. M. Rostkowskiego: „Wkład Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej w powstanie i rozwój misjologii” w: Zając, P. (ed.), Od rewolucji francuskiej do nowej ewangelizacji. Wokół osoby i charyzmatu św. Eugeniusza de Mazenoda (1782-1861) w 150 rocznicę śmierci. (Colloquia disputationes; 20). Poznań, 2012, s. 243-263