Święty Krzyż to nie skansen – tętni życiem [FELIETON]

Pobenedyktyński zespół klasztorny na Łysej Górze, uhonorowany w marcu 2017 r. przez Prezydenta RP zaszczytnym tytułem „Pomnika Historii”, ustanowionym dla najcenniejszych obiektów historycznych o szczególnym znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju, to nie tylko bezcenny relikt minionych wieków, ale i najstarsze polskie sanktuarium, którego kustosze, Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, po dziś dzień realizują misję umacniania katolickiej wiary, ubogacania kultury i rozwijania nauki.

Święty Krzyż, to przede wszystkim ośrodek religijny i pątniczy z kościołem p.w. Trójcy Świętej, podniesionym w roku 2013 do godności bazyliki mniejszej, oraz Kaplicą Oleśnickich z przechowywanymi w niej relikwiami Drzewa Krzyża Świętego. Obecni gospodarze miejsca, Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej, wobec licznie przybywających pielgrzymów i turystów sprawują codzienną posługę duchową, celebrują Eucharystię i różnorakie nabożeństwa, służą w konfesjonale, udzielają chrztów i asystują przy zawieraniu małżeństw. Przyjmując każdego roku setki grup zorganizowanych i osób indywidualnych, przybliżają im historię miejsca oraz udzielają błogosławieństwa relikwiami Drzewa Krzyża Świętego.

Każdego roku niezwykle uroczyście obchodzone jest tu Triduum Paschalne w ramach którego, w Wielki Piątek z Nowej Słupi, pod przewodnictwem ordynariusza diecezji sandomierskiej, wyruszają na Święty Krzyż uczestnicy Drogi Krzyżowej. Do kalendarza świąt i uroczystości na trwałe wpisały się odpusty ku czci Podwyższenia Krzyża Świętego, Trójcy Świętej czy Krwi Przenajdroższej, gromadzące nierzadko wielotysięczne rzesze wiernych. Uroczystościom odpustowym 14 września 2020 r. przewodniczył reprezentujący papieża Franciszka nuncjusz apostolski w Polsce, abp Salvatore Pennacchio.

W trzeci piątek miesiąca na Świętym Krzyżu organizowane są nocne czuwania rozpoczynające się drogą krzyżową wyruszającą spod Krzyży Katyńskich w Hucie Szklanej, będące okazją do modlitwy za Ojczyznę oraz wszystkich poległych w jej obronie. Przy klasztornych krużgankach funkcjonuje wystawa misyjna gromadząca pamiątki, jakie z rozsianych po całym świecie placówek przywożą misjonarze oblaci. Podejmowana jest także animacja misyjna oraz organizowane są regionalne zjazdy Przyjaciół Misji. Na Świętym Krzyżu odbywają się spotkania ekumeniczne, a ponad 50 letnia obecność nowicjatu sprzyja działalności powołaniowej. Organizowane są rekolekcje dla pragnących rozeznać swoje powołanie młodzieńców, a także spotkania formacyjne dla księży i osób życia konsekrowanego.

Działalności duszpasterskiej towarzyszą liczne inicjatywy na polu kultury. Misjonarze oblaci współorganizują szereg przedsięwzięć promujących wkład świętokrzyskiego opactwa w kulturę Polski oraz w promocję regionu. We wrześniu 2014 r. udało się zaprezentować w klasztorze oryginał Kazań Świętokrzyskich – powstałego na Świętym Krzyżu najcenniejszego zabytku literatury polskiej, na co dzień przechowywanego w skarbcu Biblioteki Narodowej w Warszawie. Tekst „Kazań” stał się inspiracją dla Józefa Skrzeka, założyciela legendarnej grupy SBB, do napisania muzyki, która po raz pierwszy zaprezentowana została na Świętym Krzyżu w roku 2012, a następnie wydana na płycie CD. Do kalendarza imprez na stałe wpisał się organizowany u podnóża opactwa Jarmark Świętokrzyski promujący kulturę regionu. Impreza ta, przyciągająca co roku tysiące gości, stanowi okazję do zaprezentowania dorobku chórów, grup artystycznych, rękodzieła ludowego czy staropolskiego jadła.

Świętokrzyskie opactwo co roku gościło uczestników przeglądu chórów akademickich współorganizowanego z Politechniką Świętokrzyską. W okresie Wielkiego Postu w bazylice gromadzili się uczestnicy Regionalnego Przeglądu Pieśni Pokutnej i Pasyjnej. W murach opactwa często rozbrzmiewa muzyka organowa i dawna. Występowali tu uczestnicy Letniego Festiwalu Muzyki Sakralnej „Ucho igielne” oraz członkowie Scholi Cantorum Kielcensis koncertujący w ramach Mid Europe Early Music Festival – Świętokrzyskich Dni Muzyki im. Wincentego z Kielc. W świętokrzyskiej bazylice organizowane są koncerty charytatywne oraz transmitowane przez telewizję koncerty kolęd w wykonaniu czołowych polskich artystów.

Klasztorne krużganki są miejscem nie tylko stałych ekspozycji związanych z historią Świętego Krzyża, ale i okolicznościowych wystaw mówiących chociażby o związkach łysogórskiego opactwa z Węgrami. Przykładem kultywowania kontaktów polsko-węgierskich była otwarta w czerwcu 2017 r. wystawa pt. „Święty Władysław – król węgierski z rodu Piastów”, wykonana z okazji obchodzonego na Węgrzech „Roku Świętego Władysława”. Uczestnicy niezliczonych wycieczek szkolnych poznają na Świętym Krzyżu historię Polski z okresami jej wielkości jak i dramatami upadków, rozbiorów, niewoli.

Istotnym obszarem działalności świętokrzyskich oblatów jest współpraca na rzecz turystycznej promocji regionu. Piękno Gór Świętokrzyskich przyciąga rzesze turystów, dla których wizyta na Świętym Krzyżu jest nieodłącznym punktem programu. Corocznym zwieńczeniem sezonu turystycznego jest Świętokrzyski Rajd Pielgrzymkowy, w roku 2023 organizowany po raz dwudziesty czwarty. Wydarzenie to przyciąga tysiące turystów, którzy wyruszając z różnych miejsc spotykają się na Świętym Krzyżu, by uczestniczyć we Mszy świętej sprawowanej pod przewodnictwem pasterzy kościoła lokalnego. Święty Krzyż ukochali także harcerze oraz Skauci Europy organizując w jego pobliżu obozy, zaś na samym Łyśćcu uroczyste zaprzysiężenia czy obrzędy Wymarszu Wędrowników.

W uznaniu zasług na polu promocji kultury i turystyki świętokrzyscy oblaci byli wielokrotnie wyróżniani i nagradzani. W roku 2013 z rąk marszałka województwa świętokrzyskiego odebrali statuetkę Super Wędrowca za „wybitne zasługi dla rozwoju turystyki”. W roku 2015 przyznano oblatom Świętokrzyską Nagrodę Kultury „w uznaniu dokonań wzbogacających dorobek kulturalny województwa świętokrzyskiego”. W tym samym roku przełożony zakonnej wspólnoty odebrał z rąk wojewody „Laur Świętokrzyski” honorujący osoby i podmioty, które działają na rzecz innych, oraz wnoszą znaczący wkład w rozwój i promocję regionu, zaś z okazji 70 rocznicy utworzenia Świętokrzyskiego Parku Narodowego superior, o. Marian Puchała OMI odebrał z rąk dyrektora parku Jana Reklewskiego statuetkę „Przyjaciela Świętokrzyskiego Parku Narodowego”.

Działalności duszpasterskiej i kulturowej towarzyszą inicjatywy na polu nauki. W 2009 r. świętokrzyscy oblaci zawarli umowę o współpracy na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego z Politechniką Świętokrzyską, a w roku 2017 umowę o współpracy z Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Na Świętym Krzyżu organizowane są sympozja i sesje naukowe. W roku 2016, przy okazji obchodów 1050 rocznicy chrztu Polski, w bazylice odbyło się sympozjum naukowe „Dziedzictwo Świętego Krzyża. Sacrum-kultura-natura”. Wobec zgromadzonych ponad 200 osób referaty wygłosili naukowcy z Kielc, Krakowa i Warszawy, a w skierowanym do uczestników liście Prezydent RP Andrzej Duda pisał:

W tym miejscu wzrastała wiara Polaków oraz pomnażała się mądrość naszego narodu. Opactwo benedyktyńskie stało się pierwszym polskim miejscem kultu i celem pielgrzymek. Odgrywało znaczącą rolę jako centrum rozwoju i wymiany wiedzy. Tu powstawały najstarsze skarby piśmiennictwa polskiego. Klasztor przez wieki stanowił dosłownie i w przenośni – bastion polskości. Był też świadkiem wielu historycznych wydarzeń. Wszystko to stanowi o głębi i bogactwie symboliki związanej z tym miejscem.

Kolejne sympozjum miało miejsce w roku 2019 w 200. rocznicę kasaty opactwa. Podczas dwudniowych obrad wygłoszono 18 referatów, które ukazały się w formie książkowej.

W sierpniu 2021 r. obchodzono na Świętym Krzyżu 370 rocznicę śmierci księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Obok pokazu musztry paradnej i turnieju husarskiego odbył się także panel naukowy, podczas którego wygłoszono referaty dotyczące życia i działalności kniazia Jaremy. Wydarzenie zostało objęte patronem honorowym przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Miesiąc później wobec licznie zgromadzonych parlamentarzystów, władz samorządowych i służb mundurowych dokonano poświęcenia odbudowanego kopca księcia Adama Czartoryskiego, który odwiedził Święty Krzyż, udając się na emigrację po upadku powstania listopadowego. Towarzyszący mu żołnierze wyryli wówczas szablami na kamiennym murze słowa: „Boże, chroń upadającą Polskę”. Poza granicami kraju Adam Czartoryski działał na rzecz sprawy polskiej niepodległości.

Wyjątkowym wydarzeniem była prezentacja w kwietniu 2023 r. „Spicilegium”, reprintu ponad 800. stronnicowego rękopisu francuskiego benedyktyna Gerarda Lefebvre de Lassus, ostatniego bibliotekarza opactwa łysogórskiego, będącego wypisem z tego wszystkiego, co Lefebvre widział w świętokrzyskiej bibliotece, a co uważał za godne utrwalenia i sporządzenia tak długich notatek. „Spicilegium” przez dziesiątki lat było uważane za zaginione. Jego kopię odnaleziono w archiwum w Brnie, które przechowuje zbiory dawnego opactwa benedyktyńskiego w Rajhradzie. Jako że większość zbiorów biblioteki świętokrzyskiej została bezpowrotnie stracona, „Spicilegium” pozostaje bezcennym źródłem wiedzy o łysogórskiej książnicy i przez wiele lat będzie przedmiotem naukowych badań.

Na przestrzeni minionych wieków świętokrzyskie opactwo było celem pielgrzymek zarówno prostego ludu jak i królów, książąt, magnatów i dostojników Kościoła. Przebywali tu król Władysław II Jagiełło, Zygmunt Stary i królowa Bona, Zygmunt August, Zygmunt III Waza czy w roku 1661 Jan Kazimierz. I dzisiaj na Święty Krzyż przybywają dostojnicy świeccy i duchowni. 7 lipca 1957 r. sanktuarium odwiedził bł. Prymas Stefan Kardynał Wyszyński. Milenijne obchody życia monastycznego w roku 2006 uświetniła obecność prymasa Węgier, kard. Pétera Erdö. W roku 2019 sanktuarium odwiedził prezydent Węgier, pan János Áder. Dwukrotnym gościem był tu Prezydent RP pana Andrzeja Duda. Gościli tu pani premier Beata Szydło, wicepremier, minister kultury Piotr Gliński, minister środowiska Jan Szyszko oraz minister obrony narodowej Antoni Macierewicz. Częstymi gośćmi są senatorowie, parlamentarzyści, samorządowcy oraz duchowni różnych wyznań.

Świętokrzyskie Sanktuarium z podejmującymi jego historyczne dziedzictwo Misjonarzami Oblatami Maryi Niepokalanej tętni życiem promieniując na cały region i poza jego granice wartościami duchowymi, kulturowymi i współpracując z licznymi podmiotami na polu naukowym. Oblaci czynią to w ścisłej współpracy z władzami Świętokrzyskiego Parku Narodowego z poszanowaniem walorów przyrodniczych tego szczególnego miejsca. Ponad 800 letnia historia opactwa czyni Święty Krzyż bezcennym skarbem na mapie naszej ojczyzny, skarbem, który powinien ubogacać i kształtować tożsamość przyszłych pokoleń.

Wieloletnie starania o reintegrację zabudowań klasztornych zaowocowały podpisaniem w maju 2023 r. aktu użyczenia oblatom na okres 50 lat trzech działek wraz z zabudowaniami. Należy mieć nadzieję, że po dwóch wiekach od kasaty, Święty Krzyż odzyska swój utracony blask jeszcze lepiej służąc turystom i pątnikom, stanowiąc prawdziwą perłę na mapie regionu i ojczyzny.

Więcej informacji o Świętym Krzyżu można znaleźć w specjalnym Q&A